Informacje o artyście
Stanisław Ignacy Witkiewicz,
pseudonim Witkacy (ur. 24 lutego 1885 w Warszawie - zm. 18 września 1939 w
Jeziorach na Polesiu), polski malarz, fotograf, pisarz, dramaturg i filozof.
Był synem malarza i pisarza Stanisława Witkiewicza i Marii Pietrzkiewicz,
nauczycielki muzyki, urodzony w Warszawie, pochodził z rodziny szlacheckiej
herbu Nieczuja. Matką chrzestną była Helena Modrzejewska, a ojcem chrzestnym
legendarny w tamtych czasach w Zakopanem Jan Krzeptowski-Sabała.
Kwestia daty urodzenia Stanisława Ignacego Witkiewicza jest zagmatwana, bowiem w
oficjalnych dokumentach, którymi posługiwał się przez całe życie figuruje data
24 marca. Taką też datę zapisano w dokumentach parafii św. Aleksandra w
Warszawie, gdzie Witkacemu udzielono chrztu z wody 8 czerwca 1885. Jednakże
rodzina oraz sam Witkiewicz przez całe życie obchodził urodziny 24 lutego.
Nie chodził do szkoły. Jego edukacją zajmował się ojciec, który sprowadzał mu do
domu wybitnych korepetytorów (często profesorów uniwersyteckich). On też
ukształtował w młodym Stanisławie Ignacym zainteresowanie sztuką i literaturą.
Ten typ wychowania ukształtował człowieka niezależnego i niezwykle aktywnego
intelektualnie. W późniejszych latach, co zrozumiałe, syn buntował się przeciwko
zaleceniom ojca, szukał własnej drogi i nią podążał.
Wśród jego kolegów znajdowali się m.in.: Leon Chwistek - znany malarz,
późniejszy wybitny matematyk, profesor Uniwersytetu we Lwowie, Tadeusz
Szymberski - poeta młodopolski oraz Bronisław Malinowski - światowej sławy
antropolog, który zabrał Witkacego w charakterze fotografa na swoją wyprawę na
Wyspy Trobriandzkie. Uczynił to jako przyjaciel, aby wyrwać Witkacego z
przygnębienia po śmierci narzeczonej Jadwigi Janczewskiej, która popełniła
samobójstwo po kolejnej kłótni i kilkudniowym zniknięciu Witkacego. Niestety,
przyjaciele rozstali się w Australii w atmosferze konfliktu. Kwestia powodu
zerwania przyjaźni do dziś nie została wyjaśniona, pomimo wnikliwych studiów
biografów obu panów. Dwie najczęściej powtarzające się hipotezy to kwestia co
czynić w obliczu wybuchu wojny, lub też po prostu problemy finansowe.
Po powrocie z Australii Witkacy wstąpił do gwardii przybocznej cara i trafił do
pułku odznaczonego za tłumienie polskich powstań w 1830 i 1863 roku. Brał udział
w walkach I wojny i został ranny pod Witoneżem nad rzeką Stochod podczas szturmu
na pozycję armii austriackiej (wśród której znajdowały się też oddziały
Piłsudskiego). Urlopowany, trafił do batalionu zapasowego w Petersburgu i
przeżył wybuch rewolucji październikowej (w której po stronie bolszewików
uczestniczyli jego podkomendni). Wybrany delegatem armii, trafił do Sowietu, ale
nie odegrał tu znaczniejszej roli. Wkrótce wrócił do Polski, a doświadczenie
sowieckiej rewolucji wywarło głęboki wpływ na jego późniejszą twórczość -
pesymistyczną historiozofię, która odzwierciedlała wydarzenia rewolucji
bolszewickiej, a później narodziny nazizmu w Niemczech. Potęgę i losy "ślepego
tłumu", kierowanego przez zręcznych demagogów, Witkacy ukazał w swoich dramatach
(np. Szewcy).
W roku 1917 roku przyłączył się do grupy "formistów" i brał udział w jej
wystawach. Dwa lata później, w roku 1919, wydał swoje główne dzieło estetyczne
Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia zawierające Teorię
Czystej Formy. Ta teoria estetyczna (bo nie był to program w przeciwieństwie do
ówczesnych, licznych, nowych kierunków artystycznych) zdeterminowała jego
późniejszą twórczość malarską oraz teatralną. I chociaż teoria ta stanowiła
najlepszy opis tego, co się wówczas w sztukach plastycznych działo (m.in.
kubizm, abstrakcjonizm), to pozostała właśnie niezrozumiana, budząc szereg
nieporozumień (uprzedzonych niejako samym tytułem publikacji) i w zasadzie trwa
to do dzisiaj. Teoria Czystej Formy została wykorzystana także w teatrze. Tutaj
Witkacy okazał się wizjonerem i inspirował reżyserów. Pod wpływem teorii
Witkacego wykreował swój teatr Tadeusz Kantor. Około 1926 roku Witkacy
zrezygnował zupełnie z malarstwa olejnego. Ograniczył się do wykonywania
pastelowych portretów w ramach tzw. "Firmy portretowej S. I. Witkiewicz".
Portrety te, w regulaminie "firmy" zostały podzielone na 5 typów, w zależności
od usytuowania na skali: naturalizm - Czysta Forma. Te ostatnie, wykonywane
niegdyś pod wpływem narkotyków, z którymi Witkacy zapoznał się podczas służby w
Rosji, a później "na trzeźwo", przyniosły mu sławę. Witkacy skategoryzował swoje
portrety w pięciu podstawowych typach: od A do E.
Typ A: osoba portretowana była przedstawiona bardzo dokładnie, bez przerysowań,
bez cienia karykatury, jedynie tło portretów typu A było bardzo fantastyczne:
dziwne postacie zwierzęce, bujna i niespotykana roślinność itp.
Typ B: również dokładne ujęcie portretowanego, jednak z niewielką dozą
podkreślenia charakterystycznych cech portretowanego.
Typ C: przeznaczony głównie dla przyjaciół i znajomych, artysta wykonywał je na
spotkaniach towarzyskich, czasami pod wpływem narkotyków, dlatego też na
portretach typu C istnieją również dopiski takie jak Co - co oznaczało, że
artysta tworzył pod wpływem kokainy, Et - eteru, Eu - eukodalu, portrety tego
typu charakteryzowały się dużą dozą karykatury.
Typ D: To samo co w Typie C jednak bez pomocy jakichkolwiek środków odurzających
Typ E: zupełna dowolność w portretowaniu: czysta forma
Oprócz wymienionych powyżej głównych typów, sa również portrety będące
połączenie dwóch typów, na przykład A+E.
Dodatkowe znaki na obrazach Witkacego Witkacy bardzo często na swoich obrazach
(najczęściej portretach) dopisywał pod wpływem czego tworzył, ale nie tylko. Na
jego obrazach można więc zauważyć takie oznaczenia:
- FBZ - fajka bez zaciągania
- FZZ - fajka z zaciąganiem
- NP 12 - nie palił 12 dni
- NΠ 3- nie pił 3 dni
- cof. - pił kawę
- pyfko, pywo - piwo
Portrety wszystkich typów są chętnie kupowane przez kolekcjonerów, bowiem są
oryginalne i świadczą o wielkiej inwencji artystycznej i talencie Witkacego.
Firma Portretowa stała się jego głównym źródłem utrzymania.
Mimo ówczesnych niepowodzeń inscenizacyjnych jego sztuk teatralnych, Witkacy nie
zrezygnował z dalszego ich pisania. Jego sztuki doczekały się udanych
inscenizacji dopiero w latach 70. XX wieku, np. Szewcy. Witkacy był także
płodnym pisarzem. Po młodzieńczej powieści 622 upadki Bunga, czyli demoniczna
kobieta napisał Pożegnanie jesieni, Nienasycenie oraz niedokończone Jedyne
wyjście. Działał bardzo aktywnie jako filozof. W 1935 roku ukazało się jego
podstawowe dzieło filozoficzne: Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie
istnienia - zwane przez niego "hauptwerkiem". Napisał bardzo wiele pism
krytycznych, estetycznych i filozoficznych. Jako krytyk Witkacy był równie
radykalny i nonkonformistyczny jak Stanisław Brzozowski, co nie przysparzało mu
przyjaciół. Ostatnie dzieło filozoficzne Witkacego, uzupełnienie "hauptwerku",
to Zagadnienie psychofizyczne (1938) - oryginalna filozofia: biologiczny
monadyzm, inspirowana monadyzmem Leibniza. Mimo że prawie całe jego archiwum
przepadło podczas powstania warszawskiego, jego dzieła zebrane (bez wszystkich
listów) i tak obejmują 25 tomów.
W 1936 r. udał się wraz ze swoim przyjacielem, znanym grafikiem Bronisławem
Linke, na Śląsk gdzie dokumentowali życie tamtejszych mieszkańców skażone brudem
i chorobami. Po wojnie Bronisław Linke stał się jednym z najzagorzalszy
propagatorów twórczości Witkacego ilustrując między innymi jego „Apokalipsę”.
Niedoceniany za życia i zwalczany szczególnie zawzięcie przez akademików
(Witkacy, buntując się przeciwko zaleceniom ojca, wstąpił do krakowskiej
Akademii Sztuk Pięknych, ale rozczarowany porzucił ją po dwóch latach), został
po śmierci uznany za wielką osobowość artystyczną. Jego twórczość znana jest na
całym świecie, a sztuki wystawiane są na najważniejszych scenach dramatycznych
świata. Ciągle pozostała do odkrycia jego filozofia i estetyka, która
wyprzedziła (i nadal wyprzedza) rozwój świadomości estetycznej społeczeństwa.
Równie wnikliwie o sztuce pisał tylko Kandinsky. W 1935 dostał Złoty Wawrzyn
Polskiej Akademii Literatury.
We wrześniu 1939 roku, po inwazji hitlerowskich Niemiec na Polskę, Witkacy
opuścił Warszawę i uciekał wraz z innymi mieszkańcami na wschód. Nazajutrz po
inwazji sowieckiej na Polskę, 18 września 1939 roku, we wsi Jeziory na Polesiu,
Witkacy popełnił samobójstwo podcinając sobie tętnicę szyjną i zażywając
weronal. Obecna przy tym jego przyjaciółka Czesława Oknińska pomimo zażycia
dużej dawki narkotyków została odratowana. Ciało Witkacego odnalazł
siedemnastoletni wówczas Włodzimierz Ziemlański - syn właścicieli majątku, u
których zatrzymał się artysta.
W 1923 roku w Zakopanem wziął ślub z Jadwigą Unrug (zmarła 28 grudnia 1968).
Przed ślubem wymógł na niej przysięgę, że nie będą mieli dzieci. Jednak w pewnym
momencie Jadwiga zaszła w ciążę i długo nie przyznawała się do tego, by w
odpowiednim momencie postawić męża przed koniecznością zaakceptowania potomka.
Jednak Witkiewicz zmusił ją do aborcji, mimo że to groziło jej śmiercią, a
spowodowało jej bezpłodność.
W latach 80. XX wieku, po tym jak UNESCO ogłosiło rok 1985 rokiem Witkacego
(stulecie urodzin), władze PRL postanowiły urządzić Witkacemu państwowy pogrzeb
w Zakopanem. W 1988 roku sprowadzono z Ukrainy szczątki, które pochowano w
grobie na Pęksowym Brzyzku. Jednak, ponieważ miejsce w jakim Witkacy pochowany
był na Polesiu nie było właściwie oznaczone, w 1994 roku okazało się, że do
Polski sprowadzono szczątki młodej, niezidentyfikowanej ukraińskiej kobiety.
Badań dokonała komisja anatomów powołana na wniosek posła Stanisława Rusznicy.
Perypetie związane z ponownym pochówkiem poety, opisał w swojej piosence
"Witkacy III -Ekshumacja", znany bard i poeta Jacek Kaczmarski.
Równie paradoksalne były dzieje jego dzieł plastycznych. Poza wąską grupą
entuzjastów, do lat 70. nikt się nimi nie interesował. Chociaż artysta był
związany głównie z Krakowem, Zakopanem i Warszawą to największy zbiór jego
obrazów (ok. 200 dzieł) ma Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku (obrazy i pastele
trafiły tam, bowiem miejskie Muzeum w Lęborku odmówiło przyjęcia zbiorów po
śmierci przyjaciela Witkacego, Teodora Białynickiego-Birula, lub kogoś z jego
spadkobierców). Głównym centrum zainteresowania Witkacym w Polsce jest Wrocław i
Warszawa, a jeden z najważniejszych zbiorów dokumentów trafił do Szczecina.
Ważniejsze dzieła
- Nowe formy w malarstwie i
wynikające stąd nieporozumienia, Teoria Czystej Formy (1919)
- Szkice estetyczne (1922)
- obraz Pocałunek mongolskiego
księcia
- obraz Kompozycia fantastyczna
- powieść 622 Upadki Bunga czyli
demoniczna kobieta (1911, wydane 1972)
- powieść Pożegnanie jesieni (1927)
- powieść Nienasycenie (1930)
- sztuka Szewcy (1931 - 1934)
- sztuka Jan Karol Maciej Wścieklica
(1924)
- sztuka Matka (1924)
- sztuka Wariat i zakonnica (1924)
- sztuka W małym dworku
- sztuka Mątwa (1923)
- traktat Narkotyki - niemyte dusze
(1936)
- Pojęcia i twierdzenia implikowane
przez pojęcie istnienia (1935)
- Zagadnienie psychofizyczne (1938)
ZRÓDŁÓ: http://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Ignacy_Witkiewicz